40% vaxtabóta fara til tekjuhærri helmings þjóðarinnar og 90% vaxtabóta til þess helmings þjóðarinnar sem á meiri vergar eignir. Þetta er á meðal þess sem fram kemur í nýrri greiningu á vaxtabótakerfinu sem Ólafur Heiðar Helgason, hagfræðingur í hagdeild Íbúðalánasjóðs, kynnti í dag. Hér má sjá glærur Ólafs frá fundinum.
Niðurstaða greiningarinnar er sú að vaxtabótakerfið nær vart því hlutverki að stuðla að húsnæðisöryggi landsmanna miðað við núverandi aðstæður. Kerfið aðstoðar ekki í nægilega miklum mæli þá landsmenn sem þurfa mest á stuðningi að halda í húsnæðismálum.
Mun minni vaxtabætur til ungs fólks
Rúmlega 4 milljarðar króna voru greiddir í vaxtabætur í ár og hafa þær aldrei verið lægri að raunvirði. Þær eru þó enn stór hluti af fjárhagslegum stuðningi hins opinbera á húsnæðismarkaði.
Á undanförnum áratug hafa bótaþegar vaxtabóta að meðaltali orðið eldri. Svo dæmi sé tekið hafa vaxtabætur til fólks undir þrítugu dregist saman um 75% að raunvirði síðan árið 2006. Á sama tíma hefur fólk á þrítugsaldri orðið sífellt líklegra til að búa í foreldrahúsum.
Óheppilegir hvatar
Helsti vandi margra á húsnæðismarkaði í dag er hversu erfitt það er að safna fyrir fyrstu íbúð. Margir leigjendur eru fastir á leigumarkaði þrátt fyrir að vilja kaupa, en vaxtabætur eru aðeins greiddar til þeirra sem eiga nú þegar íbúð. Jafnframt hefur vaxtabótakerfið í för með sér mjög óheppilega hvata, sem valda því að fólki getur beinlínis verið refsað fjárhagslega fyrir að greiða inn á lán sín.
Ólafur kynnti leiðir til að breyta vaxtabótakerfinu svo að það næði betur markmiðum sínum. Ein leið er að bjóða upp á svokölluð startlán að norskri fyrirmynd, en það eru lán sem eru sérsniðin að því að aðstoða tiltekna félagshópa við að eignast sína eigin íbúð. Þannig mætti stuðla að auknu jafnræði á húsnæðismarkaði og auka húsnæðisöryggi viðkvæmra félagshópa.
Aðstoða þurfi betur tekju- og eignalága
Ólafur Heiðar Helgason: „Það er kominn tími til að taka vaxtabótakerfið til endurskoðunar. Vaxandi hópur fólks er á hrakhólum á húsnæðismarkaði. Í núverandi ástandi hlýtur það að vera í forgangi að aðstoða fólk sem býr við lítið húsnæðisöryggi, meðal annars á leigumarkaði.
Vaxtabætur aðstoða ekki þann stóra hóp fólks sem vill komast í eigið húsnæði, heldur aðeins þá sem eru í þeirri stöðu nú þegar. Skoða mætti hvort hægt sé að aðstoða tekju- og eignalága betur við að komast í eigin íbúð, samhliða því sem við byggjum upp stöðugan leigumarkað.“
